Słowo “jaśmin” pochodzi od perskiego słowa ‚yasmin”, które oznacza ‚pachnący kwiat’. Jest to także perskie imię kobiece. Kwiaty jaśminu od starożytnych czasów uważane były za afrodyzjak [kraje arabskie], dodawane do herbat [Chiny], mieszane były z olejkiem sezamowym i stosowane jako perfumy [Indie]; również kwiaty jaśminu przez wiele kultur były wykorzystywane w ceremoniach religijnych. Z kolei korzenie krzewów jaśminu ze względu na swoje działanie znieczulające, stosowane były w chińskiej medycynie naturalnej do leczenia bólów głowy, bezsenności i przy bólach stawów.
Jaśmin był doceniany najprawdopodobniej już za panowania XXI dynastii w Egipcie, ok. 1000 lat p.n.e. Ponoć chiński władca z dynastii Sung kazał zasadzać krzewy jaśminu w swoich pałacowych dziedzińcach i ogrodach, aby móc rozkoszować się ich zapachem. Zmysłowy zapach jaśminu miał pomóc Kleopatrze uwieść Marka Antoniusza. W XV wieku jaśmin był zasadzany dla królów w Afganistanie, Nepalu i Persji. Do Europy zachodniej – począwszy od Hiszpanii – został przywieziony z Chin i północnych Indii przez Maurów – pod koniec XV wieku, następnie dotarł do Francji i Włoch. Ludwik XVI, król Francji miał ponoć wielką słabość do jaśminu i kazał nim perfumować swoją pościel.
Obecnie jaśmin uprawiany jest w wielu krajach: głównie Maroku, Egipcie, Japonii, Turcji oraz Francji [historycznie – rejon Grasse]; nie tylko do celów perfumeryjnych, ale także dla przemysłu spożywczego. Szacuje się, że rynek ten wart jest około miliarda dolarów.
Jaśmin należy do rodziny oliwkowatych Oleaceae. Istnieje ok. 200 gatunków jaśminu [Jasminum L.], ale jedynie dwa gatunki są wykorzystywane w przemyśle perfumeryjnym: jaśmin wielkokwiatowyi [Jasminum grandiflorum] oraz jaśmin sambac [Jasminum sambac].
J. grandiflorum [królewski] pochodzi z gór północno-zachodnich Indii. Do Europy gatunek ten dotarł najprawdopodobniej koło 1560 roku, przywieziony przez hiszpańskich żeglarzy, a swoją największą popularność przeżywał w wieku XIX i na początku XX. Kwitnie między czerwcem a październikiem. Uważa się, że nalepszej jakości są kwiaty zebrane w lipcu i sierpniu.
Kwiaty mają owocowo-pudrowy, lekko zwierzęcy aromat.
J. sambac to również gatunek pochodzący z Indii. Uprawiany przede wszystkim dla celów perfumeryjnych, choć jest popularny także jako roślina ozdobna – jest narodowym kwiatem Filipin, także jednym z trzech narodowych kwiatów Indonezji. Podczas zbiorów kwiaty zbierane są i rozdzielane według wielkości i miąższości. Zbierane są tylko białe kwiaty, zielonkawe bowiem nie wydzielają przy przetwarzaniu wszystkich wartościowych esencji zapachowych.
Gatunkiem obecnie mało popularnym, natomiast kiedyś wykorzystywanym w perfumiarstwie jest J. officiale – jaśmin lekarski. Jest on najbardziej odpornym na czynniki zewnętrzne gatunkiem jaśminu. Pochodzi z obszaru rozciągającego się od Iranu do Chin, choć występuje również w Europie – jako gatunek zdziczały. Kwitnie na przełomie wczesnego lata do jesieni – wtedy to na końcach pędów pojawiają się białe, pachnące kwiaty w kształcie białych gwiazdek. Płatki mają kwiatowo-owocowy, egzotyczny i zmysłowy zapach.
Uprawa:
Warunki optymalne dla wzrostu krzewów jaśminu to pełne nasłonecznienie, temperatura w granicach 15-18ºC [zimą 10ºC], gleba o odczynie lekko kwaśnym. Krzewy rosną do 6 metrów wysokości i mają zdolności wspinania się.
Zbiory:
Kwiaty jaśminu są bardzo delikatne, kwitną wieczorem [pomiędzy godziną 18.00 a 20.00] i dość szybko więdną na krzewach, dlatego muszą być zbierane jak najszybciej i jak najwcześniej – nad ranem, kiedy pączki są zwinięte, jest jeszcze w miarę chłodno, a słońce nie zdążyło wysuszyć płatków ani odparować cennych olejków eterycznych. Codziennie kwitną nowe kwiaty. Zebrane płatki są od razu przetwarzane, gdyż szybko fermentują w masie. Wprawna osoba potrafi zebrać 10-15 tysięcy kwiatów dziennie.
Na zapach jaśminu składa się ponad 100 elementów zapachowych, głównie: octan benzylu [zapach jaśminu], linalol [z. konwalii], alkohol benzylowy [z. jaśminu i hiacyntu], indol [małych stężeniach ma zapach jaśminu, w wyższych – fekaliów], benzoesan benzylu [z. słodki, balsamiczny], cis-jasmon [z. drzewny], geraniol [z. geranium], antranilan metylu [z. słodki, winogronowy] oraz śladowe ilości krezolu [z. smoły], farnezolu [z. konwalii], benzoesanu cis-3-heksylu [z. zieleni], eugenolu [z. goździków], nerolu [z. róży], kwasu benzoesowego [z. balsamiczno-zwierzęcy], aldehydu benzoesowego [z. migdałów], y-terpineolu [z. bzu], nerolidolu [z. kwiatów gorzkiej pomarańczy], fitolu [z. pudrowo-kwiatowy], etc.
Z kwiatów jaśminu produkuje się olejek zwany “konkretem”, z którego powstaje końcowy absolut.
Do XIX wieku absolut pozyskiwano techniką zwaną enflourage, głównie w mieście Grasse. Metoda ta opierała się na założeniu, że tłuszcze absorbują zapachy. Występowała w dwóch wariantach: kwiaty jaśminu były maczane w gorącym oleju, który wchłaniał olejki zapachowe z płatków [metoda na gorąco] bądź były umieszczane w mieszance wołowego i wieprzowego łoju, rozsmarowanej na szklanych płytach, zwanych chassis [metoda na zimno]. Ze względu na ogromną delikatność kwiatów jaśminu, które źle znoszą wysokie temperatury, częściej stosowana była metoda na zimno.
Kwiaty przyklejano do natłuszczonych płytek i zostawiano na wiele dni, aby płatki uwolniły jak najwięcej olejków zapachowych. Proces nanoszenia kwiatów i usuwania „zużytych” powtarzany był wielokrotnie, aż do całkowitego wysycenia tłuszczu olejkami. Produktem tego procesu była zapachowa pomada, którą następnie poddawano rozpuszczaniu w alkoholu, w celu uwolnienia olejków z tłuszczu, oraz wielokrotnie chłodzono w temp. -55°C i filtrowano, aby odseparować tłuszcz. Po odparowaniu otrzymywano gotowy absolut.
Ze względu na koszty oraz czasochłonność, metoda ta nie jest obecnie stosowana do produkcji olejków. Jej miejsce zastąpiła ekstrakcja z solwentem – która odbywa się analogicznie, jak w przypadku otrzymywania absolutu z róży. Najczęściej wykorzystywaną frakcją organiczną jest heksan – związki i substancje aromatycznie przenikają do niego z płatków kwiatów; następnie metodą próżniową solwent jest oddzielany od konkretu, który w warunkach pokojowych zestala się do brązowej masy, przykrytej grubą warstwą wosków. Konkret przechowywany jest w aluminiowych puszkach w chłodni, a następnie transportowany do zakładu przetwórczego bądź od razu na miejscu rozpuszczany jest w alkoholu i destylowany, do uzyskania absolutu i olejku eterycznego.
W alkoholu rozpuszczają się wszystkie związki zapachowe, natomiast nierozpuszczone pozostają woski i żywice, które usuwa się z mieszaniny. Alkohol odparowuje się, pozostawiając gotowy produkt – absolut.
100kg kwiatów daje 100g konkretu. Z jednego hektara pola uprawnego można wyprodukować do 3kg konkretu lub 0,5g olejku eterycznego. Czyli około 12 kropli…
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu kompozycje zapachowe perfum potrafiły zawierać nawet 10% absolutu jaśminowego, obecnie – ze względu na koszty jego produkcji – udział ten wynosi maksymalnie 1-2%.
Olejek jaśminowy świetnie łączy się z bergamotką, różą, drzewem sandałowym i olejkami cytrusowymi. Natomiast opisywane wcześniej olejki różane fenomenalnie układają się z oudem – żywicą agarową, o której mam nadzieję wspomnieć na następnych warsztatach, poświęconych aromatycznym drzewom.
Źródła zdjęć:
Zdj. 1: http://www.hear.org
Zdj. 2: http://www.jardineria.pro/
Zdj. 3: http://www.plantsofperfection.com
Zdj. 4: http://davesgarden.com/
Zdj. 5: http://www.bellasugar.com
Zdj. 6: http://africanaromatics.com
Zdj. 7: oferta serwisu alibaba.com
